Bilişsel gelişim bireylerin düşünme, algılama, anlama ve problem çözme sürecidir Erken dönemden itibaren gelişim başladığı için bebek ve çocuklarda bilişsel gelişimin desteklenmesi de oldukça önemlidir. Bu blog yazısında bilişsel gelişim nedir, yaşlara göre gelişim özellikleri, gelişimi etkileyen faktörler ve gelişim evrelerinden bahsedilmiştir.
Bilişsel gelişim ne zaman başlar?
Bilişsel gelişim anne karnında başlar ve yetişkinliğe kadar devam eder. Özellikle doğumdan sonraki ilk yıllarda bilişsel gelişim oldukça hızlıdır.
Doğumdan İtibaren Çocuklarda Gözlemlenen Bilişsel Gelişim Özellikleri
Bilişsel gelişimin tamamlanması yıllar boyunca sürer. Her yaş grubunda gelişim özellikleri farklıdır. Gelin hep birlikte farklı yaş gruplarındaki gelişim özelliklerinin ne olduğunu inceleyelim.
0 – 3 Ay Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Yakın seslere karşı duyarlıdır.
- Nesneleri ve yüzleri izler ve hareket eden nesneleri gözleriyle takip eder.
- Yüksek seslere bacak ve kol hareketleriyle tepki verir.
- 2 aylık olduğunda çıngırak gibi hareketli ve sesli nesneler dikkatini çeker ve bunları gözleriyle takip eder, tanıdık insanları ayırt edebilir.
- 3 aylık olduğunda memeyi ve biberonu tanır, hareketi ve sesi başını çevirerek ifade eder.
3 – 6 Ay Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Mutlu ya da üzgün olduğunda iletişim kurabilir.
- Yüzleri izler ve emerken annenin yüzünüze bakar.
- Oyuncaklara uzanma ve ağzına götürme eğilimi vardır.
- Çevrelerini ağzı ve elleriyle keşfetmek ister.
- Nesneleri elden ele aktarabilir.
9 Ay Bilişsel Gelişim Özellikleri
- “Ce-ee” oyunundan hoşlanmaya ve gülmeye başlar.
- Kaybolan ve düşen nesneleri aramaya başlar.
- Nesneleri tutmak için parmaklarını kullanır.
- Kitabın sayfalarını çevirebilir.
- Nesneleri düşürmeden tutabilir ve elden ele aktarabilir.
12 Ay Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Nesneleri kutuların içine veya dışına koyar.
- İsmini duyduğunda tepki verir.
- Nesnelerin kullanım amaçlarının ne olduğunu bilir.
- Nesneleri birbirine vurarak ses çıkarır.
- Verilen basit yönergeleri takip eder.
- İşaret parmağını bir nesneyi göstermek için sıkça kullanır.
18 Ay Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Kitap sayfalarını çevirir.
- Kalem kullanarak karalama yapar.
- Vücudunun bölümlerini gösterir.
- Yönergeleri takip eder.
- Nesnelerin ne için kullanıldığını bilir.
2 Yaş Bilişsel Gelişim Özellikleri
- “Kalemini al ve kutuya koy” gibi iki aşamalı yönergeleri takip eder.
- Üç veya daha fazla parçayı üst üste koyarak kule yapar.
- İki veya daha fazla örtünün altına saklanmış nesneleri bulur.
- Şekilleri ve renkleri öğrenir.
- Bazı işleri deneyerek nasıl yapıldıklarını keşfeder.
- Taklit eder ve rol yapar.
- Kitapta gördüğü ögeleri adlandırır.
- Sürekli duyduğu cümleleri ezberler ve bir kısmı okunduğunda kalanını tamamlar.
3 Yaş Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Kalemle farklı şekiller çizer ve gördüğü şekilleri kopyalar.
- Yapboz yapar.
- Kendi kendine hayal ürünü oyunlar ve hikayeler oluşturur.
- Sayıların ne anlama geldiğini öğrenir.
- Nesneleri şekillerine ve renklerine göre sıralar ve eşleştirir.
- Düğmeli ve mekanik oyuncakları çalıştırır.
- Şişe ve kavanozların kapaklarını açıp kapatır, kapıyı açar.
4 Yaş Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Aynı ve farklı olan nesneleri gösterir.
- Bir insan vücudunu büyük oranda çizer.
- Makas kullanır.
- Zamanı kavramını öğrenmeye başlar.
- Hikaye oluşturup tamamlar.
5-6 Yaş Bilişsel Gelişim Özellikleri
- Çok sayıda nesneyi sayar.
- Renkleri doğru şekilde adlandırır.
- Geometrik şekilleri öğrenir ve çizer.
- Zaman kavramı yerleşmiştir.
- Bazı harfleri ve sayıları yazabilir.
- Kendi adını tanır ve yazabilir.
BİLSEM Uygulamasını ( AppStore, PlayStore) hemen indirin ve BİLSEM’e hazırlık için Avantajlı Zeka Paketlerinden yararlanın!
Bilişsel Gelişimin Evreleri Nelerdir?
Doğumdan yetişkinliğe kadar olan dönemde bilişsel gelişim devam eder. Bu gelişim belirli evrelerde gerçekleşir. Bilişsel gelişimin evreleri yaşlara göre ayrılır ancak bireysel farklılıklar olduğundan kesin bir ayrım yoktur. Bilişsel gelişimin evreleri şunlardır:
1. Sensörimotor Evresi
Duyusal-motor dönem olarak da adlandırılan bu dönem 0-2 yaş dönemidir. Bu dönemde bebekler dünyayı keşfetmek ve anlamak için görme, duyma gibi duyusal deneyimlerini emme, itme ve tutma gibi fiziksel eylemlerle koordine eder. Doğuştan gelen refleksleri çevreye uyum sağlamak için kullanırlar.
2. İşlem Öncesi (Preoperasyonel) Evresi
İşlem öncesi dönem 2-7 yaş dönemidir. Bu dönemde çocuklar, dünyayı kelimeler, çizimler ve imgeler ile temsil etmeye başlar. Bu dönemde çocuklar ben merkezcidir, bu yüzden olaylara başkalarının gözünden bakamazlar. Çocuklarda sıklıkla görülen şey animizmdir. Animizm, cansız bir nesneye canlıymış gibi davranmak veya onları canlı olarak algılamaktır.
3. Somut İşlemsel Evresi
Somut işlemler dönemi 7-11 yaş dönemidir. Bu dönemde çocuklar problem çözme konusunda daha yeteneklidir. Aynı zamanda korunum ilkesini kazanmış durumdadırlar. Korunum ilkesi, nesnenin fiziksel şeklinde değişiklik olsa da nesnenin hacim, miktar gibi özelliklerinin aynı kalacağını ifade eder.
4. Soyut (Formal) İşlemsel Evresi
Soyut işlemler dönemi, 11 yaş ve üzerini kapsar. Bu dönemde ergenler, soyut düşünme yeteneği kazanır. Ayrıca daha yüksek düzeyde akıl yürütme kapasitesi elde ederler. Öncesine göre daha karmaşık problemleri çözmek için muhakeme becerilerini kullanırlar.
Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Bilişsel gelişimi etkileyen faktörler arasında genetik faktörler, çevresel faktörler ve öğrenme ve deneyimler sayılabilir.
1. Genetik Yatkınlık
Çocukların zihinsel yetenekleri ve zeka düzeyleri ailelerinden gelen kalıtım özelliklerinden etkilenir.
2. Çevresel Etkiler
Çocuğun büyüdüğü çevre de gelişimi üzerinde etkilidir. Çocukların yaşadığı çevre, iletişim kurduğu insanlar ve sunulan imkanlar ile zeka gelişimine destek olunabilir.
3. Öğrenme ve Deneyimler
Çocuğun etrafında ne kadar uyaran varsa bilişsel gelişime o kadar katkı sağlanmış olur. Alınan her uyarıcı başka bir uyarıcıyla zihinsel bağ kurulur. Bu nedenle çocuklar ne kadar uyarıcı ile karşılaşırsa, kişisel deneyimleri ne kadar fazla olursa gelişimleri de o kadar olumlu etkilenir.
Bilişsel Gelişim Kuramları Nelerdir?
Doğumdan itibaren bireyin hangi dönemde hangi özellikleri gösterdiğini açıklayan çalışmalardır. Bilişsel gelişimi en kapsamlı şekilde açıklayan kuramcı Jean Piaget’dir. Onun yanı sıra farklı kuramcılar da bilişsel gelişimle ilgili önemli bilgiler ortaya atmıştır.
Piaget Kuramı
Piaget’ye göre bilişsel gelişimin temeli, bireyin çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Çocuklar, denge, dengesizlik, yeniden denge ve dengeleme süreci ile uyum sağlar. Bunu yaparken içsel motivasyonundan destek alırlar. Piaget bilişsel gelişim sürecini çocuğun tek başına gerçekleştirdiğini savunur.
Vygotsky Kuramı
Vygotsky, Piaget’nin aksine bilişsel gelişim sürecinde sosyal öğrenmenin önemine vurgu yapar. Bilişsel gelişimin kaynağı sosyal çevredir. Çocukların gelişimi yaklaşık 2 yaşına kadar doğal çizgide iken ileriki yıllarda bunun yerini kültürel çizgi alır.
Jerome Bruner Kuramı
Bruner’e göre bilişsel gelişim, tepkilerin uyarılardan bağımsız hale gelmesidir. İlk çocukluk yıllarında birey çevreden gelen uyarıcılara bağlıdır. Yani tepkiler uyarıcılara bağlıdır. İlerleyen süreçte ise özellikle dil kazanıldıktan sonra uyarıcılar kontrol edilmeye başlanır ve tepkiler uyarıcıdan bağımsız hale gelmeye başlar.
Çocukların Bilişsel Gelişimini Destekleyen Oyunlar Nelerdir?
Her oyunun çocuklara farklı gelişim alanlarında olumlu etkileri söz konusudur. Bazı oyunların özellikle bilişsel gelişime katkısı vardır. Çocukların oyun aracılığıyla analitik ve eleştirel düşünme, karar verme becerileri, akıl yürütme ve muhakeme becerileri, problem çözme becerileri gelişerek gelişimleri desteklenmiş olur. Şimdi bilişsel gelişime katkı sağlayacak bazı oyunları sıralayalım.
- Yap-Boz (Puzzle)
- Strateji Oyunları (Satranç, dama, solo test, dokuz taş, sayı bulmaca, üç taş, 4×4 dama)
- Amiral Battı Oyunu
- İşlem Oyunları (Kendoku, işlem karalama, çarpma, kapsül, işlem karesi)
- Bil Bakalım Kim Oyunu
- Tangram
Sonuç olarak bilişsel gelişim çevresel koşulların düzenlenmesiyle desteklenebilmektedir. Çocuğunun zeka gelişimini önemseyen anne-babalar bunu desteklemek için neler yapacağını araştırmaktadır. Çocuğunuzun bilişsel gelişimini desteklemek için doğru adrestesiniz. BİLSEM ZEKA mobil uygulamasını hemen indirin (AppStore, PlayStore) ve çocuğunuzun eğlenerek zekasını geliştirmesine yardımcı olun. Ayrıca BİLSEM ZEKA Avantajlı Zeka Paketlerinden yararlanın, çocuğunuzun potansiyelini keşfetmesine destek olun!
